Endometriozis ve Üreme : Bugüne Kadar Ne Öğrendik?

Çalışmanın amacı

Bu çalışmada endometriozisin üreme sağlığına etkileri ile ilgili günümüze kadar elde edilen literatür ışığında güncel bir özet oluşturulması amaçlanmıştır.

Çalışmanın Önemi

Endometriozis, 1800’lerin sonunda tanımlanmış bir hastalık olmasına rağmen, patogenezi günümüzde hala tam olarak anlaşılamamıştır. Semptomların başlangıcından tanı konulana kadar geçen süre 5-10 yılı bulmaktadır. Fertil çağdaki kadınların yaklaşık %10-15’ini etkileyen bu hastalık, kronik pelvik ağrı, dismenore (adet sancısı) ve infertilitenin (kısırlık) de en sık sebebi olarak gösterilmektedir. Fakat hala tüm bunlara neden olan mekanizmalar aydınlatılamamıştır. Bu çalışmada günümüze kadarki bilimsel gelişmeler ışığında endometriozis ve üreme ile ilgili nelerin bilinip nelerin bilinmediğine dair bir özet oluşturulmuştur.

Çalışmada ne yapıldı

Literatür taraması yapılarak endometriozisin fertiliteyi (üreme potansiyeli) nasıl etkilediği mekanizmalarla açıklanmaya çalışılmıştır.

Sonuçlar:

Düşük Over Rezervi

• Oosit kalitesi ve fertilitenin en iyi kalitatif (nitel) belirteci, anne yaşıdır.
• Günümüzde over rezervinin en iyi kantitatif (nicel) belirteci olarak da, antral folikül sayısı ve antimüllerian hormone (AMH) değeri kabul edilmektedir.
• Endometriotik odak over içerisinde büyürken çevredeki sağlıklı over dokusunda azalmaya neden olur. Bu nedenle hastanın over rezervi de azalmış olur. Diğer yandan overyan cerrahinin de fertilite ve over rezervi üzerine olumsuz etkileri olduğu bilinmektedir. Bu nedenle endometriotik kistleri olan hastada, hasta semptomatik ise (ağrı, vs..), kistin ultrason ile değerlendirilmesinde malignite şüphesi uyandıran bulgular varsa cerrahi düşünülmelidir.
• Avrupa kılavuzlarında hastaya yapılacak over cerrahisi öncesinde over rezervinde değişiklik olabileceği ile ilgili bilgilendirme yapılması da önerilmektedir.

Oosit ve Embriyo Kalitesi

• Çeşitli hayvan çalışmalarında endometriozisli hastalarda daha düşük oosit kalitesi mevcut olduğu gösterilmiştir.
• Endometriozisli kadınların peritoneal sıvısına konulan fare oositlerinde daha fazla kromozomal bozukluk, iğ formasyonu oluşturma anomalileri, 1. polar cismin atılmasının yarım kalması gibi bozukluklar gözlenmiştir.
• Endometriozisli hastaların folliküler sıvıları incelendiğinde prooksidatif ve proinflamatuar mediatörlerin arttığı gözlenmiştir.

Endometrium Kalitesi

• Bu hastaların endometrium dokusunda, progesteron ile ilgili genlerde down regülasyon sonucu progesteron rezistansı oluşuyor olabilir.
• Diğer yandan, bu hastaların endometrium dokusunda direkt olarak embriyo implantasyonu ile ilgili 238 gen transkriptomik olarak analiz edilmiş ve endometriozis olmayan kadınlarla arasında fark gözlenmemiştir.

Endometriozisli Hastalarda Fertilite Tedavileri Sırasında Yaşam Kalitesi

• 7-10 günlük kısa süreli overyan stimülasyon ile endometriotik kist boyutlarında klinik olarak anlamlı değişiklik izlenmemiştir.
• Kısa süreli overyan stimülasyon ile pelvik ağrı, dismenore ve disparoni (cinsel ilişkde ağrı) gibi semptomlarda artış belirtilmemiştir.
• Cerrahi tedavi IVF sonuçlarını geliştirmemektedir.
• Günümüzde fertilite isteği olan, mutlak cerrahi tedavi gereken hastalarda oosit dondurma işlemi düşünülmelidir.

Kısa Özet:

• Endometriozis, temelde kadın üreme sistemine zarar vererek fertiliteyi etkilemektedir.
• Azalmış over rezervi, oosit ve embriyo kalitesinde bozulma, hem hastalığa bağlı hem de çeşitli üreme tedavileri sırasında yaşam kalitesinde bozulma meydana gelir.
• Endometrioziste over cerrahisi öncesi ‘az aslında çoktur’ mantrası ile hareket edilerek over cerrahisi öncesi oosit dondurma gibi fertilite koruyucu yaklaşımlar düşünülmelidir.

Kaynak: Garcia-Fernandez J, García-Velasco JA. Endometriosis and Reproduction: What We Have Learned. Yale J Biol Med.  2020; 93(4):571-577.

Çeviren: Dr. Dilek Buldum